In het hart van Brugge, waar je in de smalle kasseistraatjes vandaag de echo’s hoort van middeleeuws handelsgewoel en kerkgezang, speelde zich toen naast de ernst van het dagelijks leven ook een levendig tafereel van sport en spel af. Hoewel het woord “sport” in die tijd nog niet dezelfde betekenis droeg als vandaag, was het idee van fysieke ontspanning en speels vermaak al stevig verankerd in het Brugse stadsleven.
Boogschutters en vendelzwaaiers
Boogschieten was een van de meest gewaardeerde vaardigheden in de middeleeuwen, niet enkel als verdedigingstechniek, maar ook als sportieve competitie. De Brugse schuttersgilden, zoals de Sint-Sebastiaans- of de Sint-Jorisgilde, oefenden regelmatig op hun doelwitten en hielden onderlinge wedstrijden. Deze gilden genoten vaak van bijzondere privileges, en hun prestaties werden gevierd met feesten die gepaard gingen met muziek en drank.
Naast het schieten kende Brugge ook zijn traditie van het vendelzwaaien – een sierlijke en ritmische kunstvorm waarbij vlaggen in complexe patronen door de lucht werden gezwaaid. Deze optredens waren populair tijdens processies en stadsfeesten en vormden een combinatie van kracht, techniek en showmanschap.
Volksvermaak op straat en plein
Voor de gewone Bruggelingen bood het stadsplein ruimte aan allerlei vormen van vermaak. Stokvechten, worstelen en het middeleeuwse spel van het kaatsen — een voorloper van het moderne tennis — werden enthousiast beoefend. Deze sporten waren niet louter recreatief: ze dienden ook om lichamelijke vaardigheden te trainen die nuttig konden zijn in de arbeid of oorlog.
Kinderen speelden met zelfgemaakte ballen, tollen en hoepels. In de winter, wanneer de Brugse reien bevroren, werd er geschaatst met beenstukken als glij-ijzers. Schrijven uit die tijd vermelden het plezier én de ongelukken die daarmee gepaard gingen.
Spel als sociaal bindmiddel
Het belang van spel en sport reikte verder dan louter plezier. Het vormde een cruciaal element van het sociale weefsel. Tijdens feestdagen zoals de kermis of Sint-Donaasdag kwamen verschillende lagen van de samenleving samen om deel te nemen aan of te kijken naar wedstrijden, optochten en toneelspelen. Deze evenementen boden een zeldzame kans tot ontspanning in een periode die vaak werd getekend door harde arbeid en strenge sociale regels.
Spel met een knipoog naar de macht
Sommige spellen hadden ook een politieke ondertoon. Denk aan het ‘koningsspel’, waarbij een van de deelnemers tot ‘koning’ werd verkozen en voor een dag bevelen mocht geven – binnen het spel, uiteraard. Zulke omkeringen van de sociale orde waren tijdelijk, maar gaven het volk een vorm van catharsis en humor.
De lotinghe
Een opvallend en geliefd spelelement in middeleeuws Brugge was de zogeheten “lotinghe” — een vorm van loterij of kansspel die vaak plaatsvond tijdens jaarmarkten en religieuze feestdagen. Deze lottrekking, georganiseerd door gilden of charitatieve instellingen, bood deelnemers de kans om tegen betaling van een klein bedrag waardevolle prijzen te winnen, zoals stoffen, voedselmanden, of zelfs zilveren sieraden. Het trok niet alleen menigten aan door de spanning van het toeval, maar diende ook als een manier om geld in te zamelen voor de armenzorg of lokale infrastructuur. De “lotinghe” werd omkaderd door muziek en feestelijkheden, wat het tot een sociaal hoogtepunt maakte en tegelijk een spiegel vormde van de Brugse gemeenschapszin en vindingrijkheid.
Brugge mag dan beroemd zijn om zijn gotische gevels, handelsgeest en religieuze kunst, maar achter die historische façades klopte ook een hart vol levendigheid en speelsheid. Sport en spel in middeleeuws Brugge waren meer dan vermaak – ze waren een afspiegeling van de samenleving zelf: fysiek, feestelijk en soms verrassend rebels.
